Tập trung tư bản là gì?
Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách hợp nhất những tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội thành một tư bản cá biệt khác lớn hơn, từ đó thủ tiêu tính độc lập riêng biệt của chúng.
Ví dụ: tư bản A 1000 USD
Tư bản B 3000 USD
Tư bản A và tư bản B hợp lại thành một tư bản C 4000 USD
Có thể nhận thấy rằng, ở trong quá trình hoạt động sản xuất của tư bản chủ nghĩa, quy mô của tư bản cá biệt cũng có sự tăng lên rõ ràng nhờ vào sự hoạt động của tập trung tư bản. Trong quá trình hình thành tập trung tư bản, cạnh tranh và đối kháng giữa các chủ thể cũng được coi là những đòn bẩy lớn nhất giúp thúc đẩy sự hình thành của tập trung tư bản bởi vì trên thực tế quá trình cạnh tranh cũng sẽ giúp tạo nên sự liên kết và sáp nhập giữa các chủ thể là những nhà tư bản cá biệt.
Tập trung tư bản có đặc điểm là được thực hiện bằng cách tập trung hóa sản xuất và tập trung tư bản thì thường diễn ra bằng hai phương pháp:
Phương pháp thứ nhất là phương pháp cưỡng ép, tức là trong quá trình cạnh tranh các nhà tư bản lớn thôn tính các nhà tư bản nhỏ phá sản.
Phương pháp thứ hai là phương pháp tự nguyện, tức là trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản không phân thắng bại, họ liên hiệp lại và tổ chức các công ty cổ phần để tránh khỏi sự phá sản và có đủ sức mạnh cần thiết cho cạnh tranh trên phạm vi mới.
Từ đó tạo ra kết quả là tập trung tư bản làm tăng nguồn vốn tập trung, là cơ sở để xây dựng được những công ty, xí nghiệp lớn và sử dụng được công nghệ kỹ thuật hiện đại.
Vai trò của tập trung tư bản
Trong quá trình cạnh tranh, để có đủ sức mạnh đứng vững trên thị trường thì các nhà tư bản cần phải có tiềm năng lớn mạnh về nguồn vốn để mua tư liệu sản xuất, thuê nhân công, mở rộng quy mô sản xuất. Tập trung tư bản đã làm tăng nguồn vốn tập trung, có thể biến quá trình sản xuất rời rạc thủ công thành quá trình sản xuất phối hợp theo quy mô lớn, nhờ đó mà các công ty, xí nghiệp lớn được hình thành. Có thể nói tập trung tư bản có vai trò rất lớn trong việc chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất vừa và lớn. Đây là quá trình chuyển từ chủ nghĩa tư bản giai đoạn thấp sang chủ nghĩa tư bản giai đoạn cao. Bên cạnh đó, tập trung tư bản còn làm tăng cấu tạo hữu cơ của tư bản, từ đó năng suất lao động tăng lên nhanh chóng. Vì vậy người ta thường gọi tập trung tư bản là đòn bẩy mạnh mẽ của tích lũy tư bản.
Như vậy tập trung tư bản đã làm cho chủ nghĩa tư bản phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Chúng không những thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển mà còn xã hội hóa nền sản xuất ngày càng cao. Đồng thời quá trình tập trung tư bản ngày càng tăng dần dẫn đến sản xuất tư bản chủ nghĩa trở thành sản xuất xã hội hóa cao độ, làm cho mâu thuẫn kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản ngày càng sâu sắc hơn.
Ý nghĩa của tập trung tư bản
Đối với nền kinh tế, vốn có vai trò vô cùng quan trọng để thực hiện quá trình ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật, phát triển cơ sở hạ tầng, dịch cơ cấu và đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế. Vì vậy vấn đề nghiên cứu tập trung tư bản có vai trò mật thiết trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Trong quá trình phát triển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường, nhờ có sự nhận thức đúng đắn về quá trình tập trung vốn mà các nước đã thu được những thành tựu đáng kể trong quá trình phát triển. Nhờ có tập trung vốn tốt mà ngành công nghiệp không ngừng được đổi mới công nghệ, ngành nông nghiệp không ngừng được ứng dụng những thành tựu khoa học vào sản xuất. Vì vậy có thể nói tập trung tư bản chính là nền tảng cho việc phát triển quy mô sản xuất của nền kinh tế.
Tích tụ tư bản là gì?
Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách tư bản hóa giá trị thặng dư trong một xí nghiệp nào đó. Đây là kết quả trực tiếp của tích lũy tư bản. Tích lũy tư bản xét về mặt làm tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt là tích tụ tư bản. Tích tụ tư bản một mặt là yêu cầu của tái sản xuất mở rộng, của sự ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật. Đồng thời tích tụ tư bản cũng là sự tăng lên của khối lượng giá trị thặng dư trong quá trình phát triển của sản xuất tư bản chủ nghĩa tạo khả năng hiện thực cho tích tụ tư bản. Tích tụ tư bản luôn phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư trong doanh nghiệp và diễn ra nhanh trong thời kỳ cạnh tranh tự do.
Ví dụ: Tư bản A 1000 USD
Năm thứ nhất có được giá trị thặng dư là 5.000 USD
Năm thứ hai có được giá trị thặng dư là 550 USD
Như vậy quy mô của tư bản A đã tăng thành 5900 USD.
Mối liên hệ giữa tích tụ tư bản và tập trung tư bản
Tích tụ tư bản và tập trung tư bản có quan hệ mật thiết với nhau, tác động thúc đẩy nhau nhưng không đồng nhất với nhau. Tích tụ tư bản làm tăng thêm quy mô và sức mạnh của tư bản cá biệt, do đó cạnh tranh sẽ gay gắt hơn, dẫn đến tập trung nhanh hơn. Ngược lại, tập trung tư bản tạo điều kiện thuận lợi để tăng cường bóc lột giá trị thặng dư nên đẩy nhanh tích tụ tư bản. Ảnh hưởng quan lại giữa tích tụ tư bản và tập trung tư bản đã làm cho tích lũy của tư bản tăng, thúc đẩy xã hội hóa sản xuất.
Như vậy Tích tụ tư bản và tập trung tư bản có mối quan hệ biện chứng với nhau. Nhìn chung tích tụ tư bản và tập trung tư bản đều làm tăng quy mô của tư bản cá biệt, nâng cao sức cạnh tranh. Tuy vậy chúng cũng có nhiều điểm khác nhau như:
– Nếu như tích tụ tư bản làm tăng quy mô của tư bản cá biệt, đồng thời cũng làm tăng quy mô tư bản xã hội thì tập trung tư bản chỉ làm tăng quy mô tư bản cá biệt, còn tư bản xã hội thì không hề thay đổi.
– Tích tụ tư bản phản ánh mối quan hệ trực tiếp giữa tư bản và lao động trong từng xí nghiệp tư bản, còn tập trung tư bản phản ánh mối quan hệ xã hội, quan hệ giữa các nhà tư bản với nhau.
– Tích tụ tư bản có giới hạn vì nó phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư của từng nhà tư bản, trong khi đó tập trung tư bản có quy mô và khả năng rất lớn, nó tùy thuộc vào từng tư bản cá biệt trong xã hội.
– Tích tụ tư bản là một quá trình thường xuyên, diễn văn liên tục đối với từng nhà tư bản, còn tập trung tư bản chỉ diễn ra ở một thời điểm nhất định đối với từng nhà tư bản. Có thể nói, tích tụ tư bản và tập trung tư bản dẫn đến tích tụ tập trung sản xuất, sản xuất quy mô lớn ra đời. Quá trình này diễn ra thông qua cạnh tranh, trong đó tín dụng giữ vai trò đòn bẩy để thúc đẩy tập trung sản xuất. Tín dụng tư bản chủ nghĩa là phương tiện để tập trung các khoản tiền nhàn rỗi trong xã hội vào tay các nhà tư bản.
So sánh tích tụ và tập trung tư bản
Điểm giống: Tích tụ và tập trung tư bản đều làm cho quy mô của tư bản tăng lên.
Điểm khác:
| Tích tụ tư bản | Tập trung tư bản | |
| Nguồn gốc | Từ giá trị thặng dư được tư bản hóa | Tư bản đã hình thành sẵn trong xã hội |
| Quy mô | Tư bản cá biệt tăng và tư bản xã hộ tăng | Bố trí lại tư bản xã hội, quy mô tư bản xã hội vẫn như cũ |
| Quan hệ | Nhà tư bản với lao động | Nhà tư bản với nhà tư bản |
| Giới hạn | Khối lượng giá trị thặng dư có được. | Tư bản tập trung từng ngành, khác ngành, toàn xã hội |
Trong quá trình tái sản xuất tư bản chủ nghĩa, quy mô của tư bản cá biệt tăng lên thông qua quá trình tích tụ và tập trung tư bản. Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách tư bản hóa giá trị thặng dư trong một xí nghiệp nào đó, nó là kết quả trực tiếp của tích lũy tư bản.
Trong quá trình tái sản xuất tư bản chủ nghĩa, quy mô của tư bản cá biệt tăng lên thông qua quá trình tích tụ và tập trung tư bản.
Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách tư bản hóa giá trị thặng dư trong một xí nghiệp nào đó, nó là kết quả trực tiếp của tích lũy tư bản. Tích lũy tư bản xét về mặt làm tăng thêm quy mô của tư bản cả biệt là tích tụ tư bản.
Tích tụ tư bản, một mặt là yêu cầu của tái sản xuất mở rộng, của sự ứng dụng tiến bộ kỹ thuật; mặt khác sự tăng lên của khối lượng giá trị thặng dư trong quá trình phát triển của sản xuất tư bản chủ nghĩa tạo khả năng hiện thực cho tích tụ tư bản.
Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách hợp nhất những tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội thành một tư bản cá biệt khác lớn hơn. Cạnh tranh và tín dụng là những đòn bẩy mạnh nhất thúc đẩy tập trung tư bản. Do cạnh tranh mà dẫn tới sự liên kết tự nguyện hay sáp nhập các tư bản cá biệt. Tín dụng tư bản chủ nghĩa là phương tiện để tập trung các khoản tiền nhàn rỗi trong xã hội vào tay các nhà tư bản.
Tích tụ và tập trung tư bản có điểm giống nhau là chúng đều làm tăng quy mô của tư bản cá biệt. Nhưng giữa chúng lại có những điểm khác nhau:
Một là, nguồn để tích tụ tư bản là giá trị thặng dư, do đó tích tụ tư bản làm tăng quy mô của tư bản cá biệt, đồng thời kìm tăng quy mô của tư bản xã hội. Còn nguồn để tập trung tư bản là những tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội, do đó tập trung tư bản chỉ làm tăng quy mô của tư bản cá biệt, mà không làm tăng quy mô của tư bản xã hội.
Hai là, nguồn để tích tụ tư bản là giá trị thặng dư xét về mặt đó, nó phản ánh trực tiếp mối quan hệ giữa tư bản và lao động: nhà tư bản tăng cường bóc lột lao động làm thuê để tăng quy mô của tích tụ tư bản. Còn nguồn để tập trung tư bản là những tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội do cạnh tranh mà dẫn đến sự liên kết hay sáp nhập, xét về mặt đó, nó phản ánh trực tiếp quan hệ cạnh tranh trong nội bộ giai cấp các nhà tư bản; đồng thời nó cũng tác động đến mối quan hệ giữa tư bản và lao động.
Tích tụ và tập trung tư bản quan hệ mật thiết với nhau. Tích tụ tư bản làm tăng thêm quy mô và sức mạnh của tư bản cá biệt, do đó cạnh tranh sẽ gay gắt hơn, dẫn đến tập trung nhanh hơn. Ngược lại, tập trung tư bản tạo điều kiện thuận lợi để tăng cường bóc lột giá trị thặng dư, nên đẩy nhanh tích tụ tư bản. Ảnh hưởng qua lại nói trên của tích tụ và tập trung tư bản làm cho tích lũy tư bản ngày càng mạnh. Tập trung tư bản có vai trò rất lớn đối với sự phát triển của sản xuất tu bản chủ nghĩa Nhờ tập trung tư bản mà xây dựng được những xí nghiệp lớn, sử dụng được kỹ thuật và công nghệ hiện đại.
Như vậy, quá trình tích lũy tư bản gẳn với quá trình tích tụ và tập trung tư bản ngày càng tăng, do đó nền sản xuất tư bản chủ nghĩa trở thành nền sản xuất xã hội hóa cao độ, làm cho mâu thuẫn kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản càng sâu sắc thêm.
********************
Đăng bởi: Trường THPT Ngô Thì Nhậm
Chuyên mục: Tổng hợp
