Thủy triều là gì?
Trong âm Hán – Việt, “thủy” có nghĩa là nước, còn :triều” được hiểu là cường độ mực nước dâng lên và rút xuống. Có thể có nhiều định nghĩa về thủy triều theo nhiều cách khác nhau nhưng để hiểu dễ nhất thì…
Chính sự thay đổi lực hấp dẫn hay còn gọi là lực hút của Mặt Trăng và từ các thiên thể khác như Mặt Trời tại một điểm nào đó trên bề mặt Trái Đất trong khi Trái Đất đang quay đã gây nên hiện tượng nước lên (triều lên) và nước rút (triều xuống) vào những khoảng thời gian nhất định trong một ngày gọi chung là thủy triều.
Sóng thủy triều
Là hiện tượng thủy triều lan truyền trong thủy quyển dưới dạng các sóng dài có chu kỳ nhiều giờ, biên độ nhỏ và bước sóng lên đến hàng ngàn km. Tính chất của các sóng triều phụ thuộc vào độ lớn và chu kì biến thiên của lực hấp dẫn giữa Trái Đất – Mặt Trăng và Trái Đất – Mặt Trời.
Có gần 400 sóng triều thành phần, trong đó các loại cơ bản là:
- Sóng bán nhật triều mặt trăng chính
- Sóng nhật triều mặt trăng chính
- Sóng bán nhật triều chính
- Sóng nhật triều mặt trời chính
- Sóng lệch nhật triều chính
Mực nước triều
Là mực nước dao động theo từng khoảng thời gian so với độ cao được quy ước trước. Đơn vị dùng để đo mực nước triều là mét (m) hặc xen ti mét (cm).
Bạn đang xem: Thủy triều là gì? Nguyên nhân sinh ra thủy triều
Độ triều lớn
Là chỉ số đo bằng mức nước lớn trừ đi mực nước ròng thấp nhất trong ngày. Trong đó:
- Nước lớn (đỉnh triều) Vị trí cao nhất của mực nước trong một chu kỳ triều.
- Nước ròng (chân triều): Vị trí thấp nhất của mực nước trong trong một chu kỳ triều.
Sóng triều tại vùng biển ven bờ và cửa sông
Thủy triều tại vùng ven biển và cửa sông có tính chất rất phức tạp. Lý do là vì nước triều được cấu thành từ tổ hợp sóng dài dạng sóng tiến và sóng đứng bị biến dạng mạnh do khúc xạ, phản xạ, lực ma sát, sông rạch, đường bờ biển…
Chu kỳ triều
Là khái niệm chỉ khoảng thời gian giữa hai lần thủy triều trong ngày, phụ thuộc vào cơ chế tổ hợp của các sóng triều thành phần.
- Thời gian triều rút: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước lớn đến nước ròng tiếp theo.
- Thời gian triều dâng: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước ròng đến nước lớn tiếp theo.
Chế độ triều
Có hai loại triều cơ bản là:
- Nhật triều: 1 lần lên và 1 lần rút trong ngày
- Bán nhật triều: 2 lần lên và 2 lần rút trong ngày.
Bên cạnh đó, còn có hai loại triều hỗn hợp là nhật triều không đều và bán nhật triều không đều.
Kỳ nước cường và kỳ nước kém
Kỳ nước cường thường xuất hiện vào đầu tháng âm lịch hoặc tuần trăng rằm: Mặt Trăng – Mặt Trời – Trái Đất cùng nằm trên một đường thẳng.
Kỳ nước kém thường xuất hiện lúc trăng già hoặc trăng non: Mặt Trăng – Mặt Trời tạo thành một góc vuông tại Trái Đất.
Thường diễn ra khoảng nửa tháng theo vòng tuần hoàn với chu trình sau đây:
- Từ 3 – 5 ngày đầu: kỳ nước cường, thủy triều có biên độ lên, xuống rất mạnh (lên rất cao và xuống rất thấp
- Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều giảm dần.
- Từ 3 – 5 ngày tiếp theo: kỳ nước kém, thủy triều lên, xuống rất thấp.
- Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều tăng dần để chuẩn bị bước vào kỳ nước cường tiếp theo.
Đặc điểm của thủy triều
Về cách tính, tên gọi của thủy triều ở các giai đoạn là khác nhau:
– Khi mực nước biển dâng lên nhanh trong vài giờ, làm ngập vùng gian triều thì gọi là ngập triều hoặc triều lưu, hay một số nơi gọi là con nước lớn.
– Ngược lại, khi mực nước biển hạ thấp trong vài giờ, làm lộ ra vùng gian triều thì sẽ được gọi là triều rút hay có tên khác là con nước ròng.
– Thời điểm nước dâng lên đến một điểm cao nhất của nó, gọi là triều cao hay còn có tên gọi khác là triều cường.
– Khi nước hạ đến mức thấp nhất của nó thì gọi là triều thấp.
Thủy triều có thể lên xuống 2 lần/ngày
Các dòng chảy có tính dao động được sinh ra do thủy triều gọi là dòng chảy triều. Khi dòng triều dừng chuyển động thì được gọi là nước chùng (nước đứng). Hiện tượng nước đứng thường xuất hiện gần lúc con nướ cao hoặc con nước thấp.
Thủy triều sau khi đổi hướng thì lại có sự biến đổi ngược lại. Thủy triều phổ biến nhất ở 2 dạng là bán nhật triều và nhật triều. Bán nhật triều là hiện tượng nước dâng cao hai lần trong ngày, có đỉnh không bằng nhau, bao gồm mực nước lớn cao và mực nước lớn thấp. Tương tự đối với nhật triều là 2 lần nước ròng gồm nước ròng cao và nước ròng thấp.
Nguyên nhân sinh ra thủy triều
Theo khoa học, nguyên nhân của thủy triều là do lực hấp dẫn của mặt trăng và lực li tâm gây ra. Cụ thể, thủy quyển có hình cầu dẹt nhưng bị kéo cao lên ở hai miền tạo thành hình ellip.
Một đỉnh của ellipsoid nằm trực diện với mặt trăng được gọi là miền nước lớn thứ nhất (lực hấp dẫn tạo ra). Còn miền nước lớn thứ hai nằm đối diện với miền nước lớn thứ nhất qua tâm Trái Đất (lực li tâm tạo ra).
Giữa hai nước lớn liên tiếp sẽ là nước ròng. Một khi tốc độ quay của Quả Đất ổn định thì lực li tâm lớn nhất nằm ở miền xích đạo của Trái Đất, nơi có bán kính quay lớn nhất.
Những lợi ích và tác hại của thủy triền mang lại cho con người
Về lợi ích
Từ thời xa xưa, con người đã biết tận dụng hiện tượng thiên nhiên vào thực tế của cuộc sống. Ở Việt Nam, việc quan sát thủy triều lên xuống đã đem lại các lợi ích vô cùng to lớn. Một số lợi ích của thủy triều trong đời sống – xã hội con người như sau:
- Tiêu biểu là sự đóng góp rất lớn cho lịch sử dân tộc Việt Nam. Ở chiến thắng quân Nam Hán và Mông Nguyên trên sông Bạch Đằng của nước ta năm xưa. yếu tố thủy triều đã đóng vai trò quyết định làm nên chiến thắng vẻ vang của quân ta.
- Từ xa xưa, con người đã sống dựa vào sông, biển nên đã biết cách tính theo con nước và chu kỳ lên xuống của nó. Chính vì nhờ yếu tố tự nhiên này mà con người đã tìm được nguồn lương thực lớn từ thủy triều. Con người đã biết cách bắt hải sản như tôm, cua, cá,… do thủy triều đẩy vào để làm lương thực.
- Mỗi khi chu kỳ của thuỷ triều xuất hiện, mang theo đó là nguồn thuỷ hải sản phong phú. Do vậy, các hoạt động đánh bắt cá sẽ phụ thuộc vào điều kiện, thời gian kéo dài của mỗi chu kỳ thủy triều.
- Con người đã luôn biết sử dụng hiệu tượng thủy triều để phục vụ cho công nghiệp như sản xuất điện dựa vào triều cường. Góp một phần to lớn cho ngành ngư nghiệp như việc đánh bắt thủy hải sản.
- Cung cấp nước để phục vụ cho cuộc sống sinh hoạt và sản xuất
- Phục vụ cho nông nghiệp, cụ thể là bồi đắp phù sa cho các đồng bằng
- Phục vụ cho ngành khoa học để nghiên cứu thủy văn
- Con người vẫn luôn tận dụng lợi thế thủy triều lên xuống để đóng tàu thuyền.
- Có giá trị lớn về du lịch và giao thông vận tải hàng hải của con người
Về tác hại
Bên cạnh đem đến những lợi ích cho con người trong đời sống sinh hoạt và sản xuất thì thủy triều cũng đã gây nên một số ảnh hưởng tiêu cực như:
- Thủy triều đỏ sẽ khiến các sinh vật biển bị chết hàng loạt.
- Thủy triều xâm lấn đất liền, làm cuốn trôi đất đai, gây ra sạt lở
- Các đợt triều cường sẽ gây mất an toàn và ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân vùng ven biển
********************
Đăng bởi: THPT Ngô Thì Nhậm
Chuyên mục: Giáo Dục
