Tiêu hóa là gì? Hệ tiêu hóa là gì? Quá trình tiêu hóa

Tiêu hóa là gì?

Tiêu hóa là hoạt động biến đổi thức ăn thành các chất dinh dưỡng mà cơ thể có thể hấp thụ được qua thành ruột và thải bỏ các chất thừa không thể hấp thụ được.

Tiêu hóa là sự phân hủy phân tử thức ăn không hòa tan lớn thành phân tử thức ăn tan trong nước nhỏ để có thể được hấp thu vào huyết tương. Trong cơ quan nhất định, các chất nhỏ được hấp thu qua ruột non vào hệ tuần hoàn. Tiêu hóa là một hình thức trao đổi chất, thường được chia thành hai quá trình dựa trên cách thức chia nhỏ thức ăn: tiêu hóa cơ học và tiêu hóa hóa học. Giai đoạn tiêu hóa cơ học đề cập đến sự phá vỡ vật lý phần lớn thức ăn thành miếng nhỏ mà sau đó có thể được enzyme tiêu hóa phân giải. Trong quá trình tiêu hóa hóa học, enzym phá vỡ thức ăn thành các phân tử nhỏ mà cơ thể có thể hấp thu.

Hệ tiêu hóa là gì?

Hệ tiêu hóa là một hệ thống bao gồm các cơ quan trong cơ thể giữ vai trò lấy thức ăn, tiêu hóa thực phẩm sau đó chuyển hóa thành năng lượng và chất dinh dưỡng. Bước cuối cùng là đưa các chất thải ra bên ngoài. Hệ tiêu hóa bao gồm 2 bộ phận là ống tiêu hóa và tuyến tiêu hóa.

Các cơ quan tiêu hóa trong cơ thể bao gồm:

– Ống tiêu hóa: Miệng, Họng, Thực quản, Dạ dày, Ruột non, Đại tràng, Trực tràng, Hậu môn.

– Tuyến tiêu hóa: Tuyến nước bọt, Tuyến mật, Tuyến tụy, Tuyến ruột.

Hệ tiêu hóa là hệ thống các cơ quan tiếp nhận và chế biến mọi dạng vật chất cần thiết cho nhu cầu sinh trưởng và phát triển của cơ thể. Nhờ có hệ tiêu hóa, các chất dinh dưỡng ở dạng thô được chuyển thành dạng đơn giản có thể hấp thụ qua thành ống tiêu hóa vào máu. Đồng thời, các chất cặn bã được thải ra ngoài.

Quá trình tiêu hóa

Quá trình tiêu hóa thức ăn là một quá trình khá phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp giữa các cơ quan trong hệ tiêu hóa. Tuy nhiên, có thể tóm tắt quá trình tiêu hóa trong các hoạt động cơ bản: ăn và uống, tiêu hóa thức ăn, hấp thụ các chất dinh dưỡng và thải phân.

Quá trình tiêu hóa bắt đầu từ khi chúng ta đưa thức ăn vào miệng, ăn và kết thúc bằng việc thải phân qua hậu môn. Cụ thể thức ăn sẽ đi qua các bộ phận tiêu hóa như sau:

– Miệng: Miệng là bộ phận đầu tiêu trong đường tiêu hóa. Miệng chứa nhiều bộ phận giữ vai trò về tiêu hóa cũng như phát âm gồm có răng, lưỡi và tuyến nước bọt. Thực tế, quy trình tiêu hóa bắt đầu diễn ra tại đây khi chúng ta ăn và tiến hành nhai để chia nhỏ thức ăn hỗ trợ cho quá trình tiêu hóa diễn ra dễ dàng hơn. Trong khi đó, nước bọt hòa lẫn với thức ăn để thực hiện quá trình chuyển hóa tinh bột sang đường đơn.

– Họng: Cổ họng là vị trí tiếp theo mà thức ăn đi qua khi di chuyển từ miệng đến họng và sau đó đi tiếp đến thực quản.

Dạ dày có cấu tạo bao gồm tâm vị, đáy vị, thân vị, môn vị, thành trước và thành sau của dạ dày, bờ cong vị bé và vị lớn. Vai trò thứ 1 của dạ dày là co bóp, nghiền nhỏ, trộn đều để thức ăn thấm acid dịch vị. Vai trò thứ 2 là phân hủy lượng thức ăn nhờ vào hệ enzym tiêu hóa bên trong dịch vị.

– Ruột non: Ruột non có chiều dài khoảng 6m và là giai đoạn quan trọng nhất trong quá trình tiêu hóa. Khi di chuyển đến ruột non, thức ăn sẽ tiếp tục bị phá hủy bởi các enzym tiết ra từ tuyến tụy và mật ở gan. Mật chính là 1 hợp chất giúp cho cơ thể có thể tiêu hóa được chất béo và loại bỏ những sản phẩm thải ra từ máu.

Nhu động ruột giữ vai trò quan trọng trong ruột non bởi chúng hỗ trợ di chuyển thức ăn đi dọc hết chiều dài ruột non cũng như hòa trộn thức ăn vào dịch tiêu hóa. Tá tràng có vai trò giữ hỗ trợ cho quy trình phân hủy thức ăn. Tiếp đó, hỗng tràng và hồi tràng có chức năng hỗ trợ quá trình hấp thu chất dinh dưỡng vào máu.

Trong quá trình tiêu hóa thức ăn ở dạ dày và ruột non, không thể không kể đến sự hỗ trợ của các cơ quan khác. Các cơ quan đó là

+ Tuyến tụy: giữ nhiều chức năng khác nhau, tiết ra enzyme cho ruột non giúp phân hủy protein, các chất béo và carbohydrate chứa trong thức ăn.

+ Gan: có nhiều chức năng nhưng quan trọng nhất đối với hệ tiêu hóa đó là tiết dịch mật và lọc máu chứa chất dinh dưỡng vừa hấp thụ từ ruột non.

+ Túi mật: đây là 1 loại túi chứa dịch mật hình dạng giống quả lê nằm bên dưới gan. Dịch mật tạo ra trong gan và nếu cần lưu trữ thì chúng sẽ được chuyển sang túi mật nhờ vào ống mật. Trong khi ăn, túi mật sẽ co bóp giúp đẩy dịch mật đến ruột non.

– Đại tràng: Đại tràng là một ống cơ có chiều dài khoảng 1.5 – 1.8m được nối giữa manh tràng và trực tràng. Phân hay chất thải bị sót lại sau quá trình tiêu hóa sẽ được đưa đến đại tràng nhờ nhu động ruột, trước tiên là ở dạng lỏng và sẽ chuyển sang dạng rắn khi nước được tách khỏi phân. Thông thường, thời gian để phân đi đến đại tràng thường là 36 giờ.

Thành phần chính trong phân chính là mảnh vụn của thức ăn và vi khuẩn. Những loại vi khuẩn này đóng vai trò tổng hợp vitamin, giải quyết chất thải và cặn thức ăn, giúp bảo vệ cơ thể trước các vi khuẩn gây hại.

– Trực tràng: Trực tràng có độ dài khoảng 20cm, nối giữa đại tràng và hậu môn. Trực tràng có vai trò nhận phân của đại tràng và kích thích những dây thần kinh truyền thông tin cho đại não báo hiệu cần phải đi đại tiện. Bộ não sẽ đưa ra quyết định có đi đại tiện hay không. Nếu có thì cơ vòng giãn ra nhằm tống phân ra bên ngoài. Nếu không muốn đi đại tiện thì cơ thắt và trực tràng sẽ làm việc để xóa tan cảm giác muốn đi đại tiện tạm thời.

– Hậu môn: Đây là phần cuối cùng của đường tiêu hóa có cấu tạo từ cơ sàn chậu và 2 cơ thắt hậu môn. Hậu môn giữ chức năng đựng và thải phân, song song đó là tiết dịch nhầy bôi trơn giúp phân có thể di chuyển ra bên ngoài cơ thể nhanh chóng và dễ dàng hơn.

Cấu tạo của hệ tiêu hóa

Tuy khá quen thuộc nhưng hệ tiêu hóa gồm những cơ quan nào không phải ai cũng biết. Hệ tiêu hóa gồm: ống tiêu hóa và tuyến tiêu hóa.

• Ống tiêu hóa

Quá trình tiêu hóa ở người bao gồm nhiều bước và mỗi bước có những đặc điểm riêng. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan tiêu hóa giúp việc hấp thụ dinh dưỡng diễn ra thuận lợi.

• Miệng

Miệng là “cửa ngõ” của ống tiêu hóa, có nhiệu vụ tiêu hóa cơ học là chủ yếu. Hoạt động nhai giúp chia thức ăn thành những miếng nhỏ giúp việc tiêu hóa dễ dàng hơn. Cùng lúc đó, nước bọt được tiết ra trộn với thức ăn để bắt đầu quá trình phân hủy tinh bột. Các viên thức ăn mềm, trơn được lưỡi đẩy xuống họng và thực quản.

• Hầu

Hầu (họng) là ngã tư, giữa đường hô hấp và tiêu hóa. Họng là một ống cơ màng dài 15cm.

• Thực quản

Thực quản là một ống tiêu hóa chứa thức ăn và các chất lỏng đi từ họng xuống dạ dày. Các tuyến của thực quản chế tiết ra các chất nhầy giúp làm ẩm đường dẫn thức ăn và thức ăn có thể đi xuống dạ dày dễ dàng hơn.

Điểm giữa thực quản và dạ dày có cơ vòng thực quản dưới có nhiệm vũ giữ thức ăn ở dạ dày không trào ngược lên thực quản.

• Dạ dày

Đây là phần phình lớn nhất của ống tiêu hóa, nằm trong khoang bụng phía bên trái. Dạ dày có 3 phần là tâm vị, thân vị, môn vị. Ở phần tâm vị có chỗ phình to và cao nhất gọi là thượng vị.

Dạ dày sẽ co bóp, trộn lẫn axit và enzyme với thức ăn để thủy phân cả các protein phức tạp. Thức ăn ở dạ dày sẽ chuyển hóa thành chất lỏng hoặc bột nhão. Sau đó, thức ăn sẽ di chuyển đến ruột non.

• Ruột non

Ruột non là phần ống tiêu hoá nối tiếp dạ dày và đại tràng, dài khoảng 7m, đường kính khoảng 3cm. Phần này gồm có: Tá tràng là đoạn cố định nằm sâu phía sau, bao quanh và dính vào đầu tụy, ống dẫn tụy và ống mật đổ vào đoạn II tá tràng. Tiếp nối là hỗng tràng và hồi tràng xếp thành nhiều quai ruột gần như song song với nhau.

Khi đến ruột non, thức ăn tiếp tục bị phá vỡ bằng các enzyme từ tuyến tụy và mật từ gan. Nhu động ruột giúp di chuyển thức ăn chạy dọc chiều dài khoảng 6 mét của ruột non và trộn thức ăn với các dịch tiêu hóa.

Tại đây, protein, lipid, glucid, vitamin và khoáng chất được tiêu hóa hoàn toàn. Chúng được hấp thụ qua thành ruột, thấm vào máu để đi nuôi cơ thể.

• Ruột già

Ruột già hay đại tràng là một ống cơ dài từ 1,5 – 1,8m. Đại tràng bao gồm manh tràng, đại tràng phải, đại tràng ngang, đại tràng xuống và đại tràng sigma. Ruột già là nơi tiêu hóa phân hoặc chất thải còn sót lại trong quá trình tiêu hóa trước đó.

Tại ruột già, phân và chất thải từ dạng lỏng được hấp thụ nước và một số khoáng chất còn lại, trở thành dạng rắn khi ra khỏi ruột già. Thường phải mất khoảng 36 giờ để phân đi qua đại tràng. Thành phần chính của phân là mảnh vụn thức ăn và vi khuẩn.

• Trực tràng

Với chiều dài khoảng 20cm, trực tràng kết nối đại tràng với hậu môn. Trực tràng nhận phân từ đại tràng và kích thích các dây thần kinh truyền đến vỏ đại não cảm giác muốn đi đại tiện.

Nếu muốn đi vệ sinh, cơ vòng sẽ giãn ra để đưa phân ra khỏi cơ thể. Ngược lại, cơ thắt và trực tràng sẽ điều chỉnh để cảm giác muốn đi vệ sinh tạm thời biến mất.

• Hậu môn

Đây là phần cuối cùng của ống tiêu hóa. Chức năng chính của hậu môn là chứa và đào thải phân. Để phân dễ dàng di chuyển ra khỏi cơ thể, hậu môn sẽ tiết chất nhầy giúp bôi trơn.

• Tuyến nước bọt

Nó có chức năng làm ẩm ướt, làm mềm, trơn thức ăn cho dễ nuốt và dễ tiêu hóa. Có 3 đôi tuyến nước bọt là đôi tuyến mang tai, đôi tuyến dưới hàm, đôi tuyến dưới lưỡi.

• Tuyến dạ dày

Tuyến này nằm ở thành dạ dày, tiết ra dịch vị đổ vào khoang dạ dày. Cụ thể là: acid chlohydrid, men pepsin, chất kiềm.

• Tuyến tụy

Tuyến tụy có nhiều chức năng trong hoạt động của toàn bộ cơ thể. Đối với quá trình tiêu hóa thức ăn, tuyến tụy tiết ra một số enzyme vào ruột non để phân hủy protein, chất béo, carbohydrate. Ngoài ra, tuyến tụy cũng tiết ra bicarbonate có tác dụng trung hòa các axit thoát ra khỏi dạ dày

• Gan – hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa

Gan sản xuất ra mật, được lưu trữ trong túi mật và sau đó được giải phóng vào ruột non để phân hủy chất béo.

Chức năng của hệ tiêu hóa

Vai trò của hệ tiêu hóa đối với sự sống của con người là rất quan trọng. Chức năng của hệ tiêu hóa bao gồm: tiêu hóa thức ăn, hấp thụ dinh dưỡng, miễn dịch và thải độc.

• Tiêu hóa thức ăn, hấp thụ dinh dưỡng

Chức năng chính, đầu tiên của hệ tiêu hóa đúng như tên gọi của nó chính là tiêu hóa thức ăn và hấp thụ dinh dưỡng từ thức ăn vào cơ thể. Quá trình này mất khá nhiều thời gian bởi thức ăn sẽ lần lượt đi qua nhiều cơ quan của hệ tiêu hóa.

• Hệ tiêu hóa có chức năng miễn dịch

Bên cạnh đó cũng không thể không nhắc tới chức năng miễn dịch của hệ tiêu hóa. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng hệ tiêu hóa quyết định tới 70% hệ thống miễn dịch của cơ thể, có đến 95% vi khuẩn, virus xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa.

Quả thật không phải không có căn nguyên mà người ta vẫn thường nói “bệnh từ miệng ăn vào”. Tuy nhiên, bạn không cần quá lo lắng bởi hệ tiêu hóa đã “lường trước” vấn đề này nên “chuẩn bị sẵn” hệ miễn dịch đường ruột để ngăn chặn tác nhân gây bệnh.

• Hệ tiêu hóa có chức năng thải độc

Lớp niêm mạc đường ruột có khoảng 30 triệu nhung mao. Dưới lớp nhung mao này là các vi nhung mao. Với khoảng từ 40 – 50 mét vuông bề mặt, nhung mao cùng với các vi khuẩn đường ruột tạo thành lớp màng lọc.

Lớp màng này chỉ cho các chất dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất đi qua, cản các vi khuẩn có hại và chất độc lại để thải ra ngoài cơ thể.

Cách để có hệ tiêu hóa khỏe mạnh

• Giữ chế độ sinh hoạt khoa học

– Giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng là một trong những cách để có hệ tiêu hóa tốt. Bởi căng thẳng kéo dài làm gia tăng khả năng mắc các bệnh viêm loét dạ dày, tiêu chảy, táo bón,…

– Hạn chế làm việc quá sức.

– Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị bệnh kịp thời.

• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh tốt cho hệ tiêu hóa

– Ăn gì để hệ tiêu hóa khỏe mạnh là mối băn khoăn của nhiều người. Bên cạnh việc bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng, bạn nên ăn nhiều chất xơ bởi nó thúc đẩy quá trình đào thải phân ra ngoài cơ thể.

– Uống đủ nước, từ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày. Nếu bạn sống ở vùng khí hậu nóng hoặc luyện tập thể thao cường độ cao thì lượng nước cơ thể cần sẽ nhiều hơn.

– Ăn chậm, nhai kỹ sẽ thúc đẩy sản xuất enzyme tiêu hóa, tăng khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng. Bạn nhai kỹ thức ăn còn tránh cho dạ dày phải làm việc quá mức, ngăn ngừa chứng khó tiêu và ợ nóng.

– Tránh ăn khuya và ngủ ngay sau khi ăn.

– “Tránh xa” thuốc lá, rượu, bia, chất kích thích.

• Duy trì chế độ tập luyện hợp lý

– Tập thể dục thể thao đều đặn là một trong những cách để có hệ tiêu hóa tốt. Các môn thể thao như bơi lội, đạp xe đạp, yoga,… giúp tăng tốc độ vận chuyển của đường ruột, giảm các chất gây viêm cho cơ thể, gia tăng trao đổi chất.

– Hơn nữa, duy trì thói quen tập thể dục thể thao sẽ tạo lập một nền tảng cơ thể khỏe mạnh, giúp chống lại mọi bệnh tật.

********************

Đăng bởi: THPT Ngô Thì Nhậm

Chuyên mục: Giáo dục